10-13 września: Przegląd Sztuki SURVIVAL 18: Wasteland

Tytuł tegorocznego SURVIVALU odnosi się do opublikowanego w 1922 r., zapewne najbardziej znanego utworu Thomasa Stearnsa Eliota.

Fundamentalne dzieło modernistycznej poezji, poemat „Ziemia jałowa” (The Waste Land), to wielogłosowa i wielowarstwowa kompozycja, w której wojenna trauma, cytaty ze światowej literatury i codzienne odgłosy splatają się, tworząc obraz świata naznaczonego przemijaniem, pełnego niepokoju i kultury, poharatanej nie do poznania.

Idea

Zerwanie z ciągłością, nagłe zmiany czasu, miejsca i osoby, było nie tylko rewolucyjnym przeformułowaniem literatury, ale przede wszystkim w polifoniczności, mnogości perspektyw i języków, mówiło o radykalnie odmiennej wizji i możliwości bycia.

Czytaj też: Nieznany Wrocław – przepompownia Stary Port

Eliot kończył „Ziemię jałową” w trakcie leczenia załamania nerwowego, przebywając w nadmorskim Margate. Kolejne części utworu – „Grzebanie umarłych”, „Gra w szachy”, „Kazanie ogniste”, „Śmierć w wodzie” i „Co powiedział grom” – wyznaczają obszary pojęciowe i tematy, które wybrzmieć mają na wystawie, ponieważ powrót do niemal stuletniego tekstu nie jest przypadkowy.

Przyglądając się stworzonej w czasie powojennego poszukiwania sensu i ładu kompozycji, która naznaczyła język i literaturę na kolejne dekady, staramy się usłyszeć echa pojedynczych głosów, rezonujących do dziś. Stary Tejrezjasz o kobiecych piersiach, Lila z zepsutymi zębami, przeziębiona najmądrzejsza kobieta Europy i ten trzeci, który zawsze idzie obok – pewnie widzieli strach w garstce popiołu.

Niepewne i urwane, często zapożyczone i wyrwane z kontekstu słowa okazują się nieco anachronicznym, a jednak nadal aktualnym przewodnikiem po współczesności. Powrót do kolebki modernizmu nie jest tu jednak gestem rozpaczliwego szukania minionego porządku. Raczej Wasteland stara się przyglądać jątrzącym w „Ziemi jałowej” punktom zapalnym, które i dziś zdają się wskazywać niepewność, naznaczać zmianę, badać pamięć i kwestionować odrodzenie, a przyszłość trzymać na dystans, pod znakiem zapytania.

Miejsce

Przepompownia ścieków Port (Am Zehndelberg) powstała w latach 1898-1901 na cyplu, ulokowanym wzdłuż nabrzeża Odry na osiedlu Kleczków, za wrocławskim Portem Miejskim, będącym jednym z największych portów rzecznych w Polsce.

Od momentu powstania, jak większość obiektów wchodzących w skład systemu miejskich wodociągów, nigdy nie była udostępniana publicznie.

Budynek przepompowni, swobodnie wykorzystujący historyzujące elementy w duchu stylu arkadowego (Rundbogenstil), zaprojektowali znani wrocławscy architekci Richard Plüddemann i Karl Klimm. Do dziś przetrwał on w niemal nienaruszonym stanie, wraz z sąsiednią kotłownią z kominem oraz charakterystyczną wieżą zegarową tworzy malowniczy kompleks budynków, licowanych czerwoną cegłą z pełnołukowymi wykrojami okien.

W hali głównej, dekorowanej dwukolorowymi ceramicznymi kaflami, zachowały się oryginalne pompy parowo-tłokowe dwustronnego działania, wyprodukowane przez słynną fabrykę Borsig z Berlina w 1900 r. oraz dwie mniejsze pompy elektryczne. W podziemiu przepompowni znajdują się rozległe piwnice, przez które biegnie system rur tłocznych, którymi ścieki zrzucano na pola irygacyjne Osobowice.

Przez ponad 100 lat przepompownia Port była kluczowym elementem rozbudowanego, ekologicznego systemu oczyszczania ścieków – jednego z najstarszych w Europie ‒ uruchomionego w 1881 r. Przepompownię ostatecznie wyłączono z użytkowania w 2015 r.

Plakat Survivalu jak z kina grozy

A z pewnością autor, Łukasz Paluch, inspirował się plakatami tego gatunku filmowego. Widzimy natomiast aranżowany widok z wnętrza przepompowni Port Miejski – tegorocznej lokalizacji Przeglądu. 

Identyfikacja wizualna, jak podkreślają organizatorzy, odnosi się nie tylko do lokalizacji i znaczącego hasła wydarzenia („Wasteland”), ale i nastrojów społecznych.

Tegoroczny plakat powstał w momencie wybuchu pandemii – jest więc emocjonalnym odbiciem niepokoju towarzyszącego społecznej izolacji.

*Organizatorem 18. edycji SURVIVALU jest Fundacja Art Transparent, kuratorzy: Michał Bieniek, Anna Kołodziejczyk, Małgorzata Miśniakiewicz, Ewa Pluta, kurator Sceny Dźwiękowej: Daniel Brożeka. Przegląd jest współfinansowany ze środków gminy Wrocław. Partnerem strategicznym tej edycji jest MPWiK Wrocław S.A. 

oprac. na podstawie mat. organizatora, zdjęcia: Fundacja Art Transparent.