Międzynarodowe Stowarzyszenie Historyczno-Oświatowe, Dobroczynne i Obrony Praw Człowieka „Memoriał”
Rosyjskie stowarzyszenie powstało 26–28 stycznia 1989 roku. Zajmuje się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach represji radzieckich, zwłaszcza w okresie stalinowskim, a także ochroną praw człowieka w krajach byłego ZSRR. Ma własne archiwum i bibliotekę, gromadzi dane i literaturę na tematy związane w represjami w czasach ZSRR. Ważną częścią działalności Memoriału są studia nad polskimi ofiarami represji, w tym zbrodni katyńskiej.
Przewodniczącym Stowarzyszenia jest Jan Raczyński, a wiceprzewodniczącymi Nikita Pietrow i Konstantin Morozow. Przy Stowarzyszeniu działa muzeum „Sztuka i życie Gułagu”, którego dyrektorem jest Nikita Ochotin. Funkcję koordynatora Komisji Polskiej Stowarzyszenia pełni Aleksandr Gurjanow.
Stowarzyszenie od dłuższego czasu jest represjonowane. Do aresztów i więzień trafiali działacze organizacji, a władza od lat próbuje wpisać „Memoriał” na listę „organizacji – agentów zagranicznych”.
28 grudnia 2021 roku rosyjski Sąd Najwyższy nakazał zamknięcie Stowarzyszenia.
„Memoriał” z Nagrodą Jana-Nowaka Jeziorańskiego 2022
– Polityczny reżim Władimira Putina chce mieć wpływ na każdą dziedzinę życia przeciętnego Rosjanina. Z drugiej strony mamy dzielne i przeciwstawiające się tej autorytarnej władzy rosyjskie społeczeństwo obywatelskie, chcące zerwać uwierający je gorset i żyć w pokoju oraz demokracji. „Memoriał” bohatersko walczy w imieniu narodu rosyjskiego o suwerenność, podmiotowość, wolność i przestrzeganie praw człowieka – podkreśla Jacek Sutryk, prezydent Wrocławia.– Jesteśmy dumni, że jako stowarzyszenie zostajemy laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. To wsparcie przychodzi w trudnym dla nas czasie. Od trzydziestu lat zajmujemy się upamiętnianiem ofiar terroru radzieckiego i obroną praw człowieka na obszarze poradzieckim. Przez te wszystkie lata byliśmy i pozostajemy pewni, że to dla Rosji potrzebna i ważna sprawa – zaznacza po otrzymaniu informacji o wyróżnieniu Elena Żemkowa, dyrektor wykonawczy „Memoriału”.
– Jesteśmy niezwykle zaszczyceni, że możemy znaleźć się w gronie innych laureatów, którzy również myślą o państwie jak o dobru wspólnym. To dla nas potwierdzenie, że wysiłki „Memoriału” są zauważane nie tylko w Rosji – dodaje.
„Memoriał” prowadzi także studia nad polskimi ofiarami represji, w tym zbrodni katyńskiej. Koordynatorem Komisji Polskiej Stowarzyszenia Memoriał jest Aleksandr Gurjanow.
Stowarzyszenia ściśle współpracuje z Ośrodkiem Karta, od 1992 r. tworząc Indeks Represjonowanych, który jest całościową, imienną dokumentacją losów obywateli polskich represjonowanych przez organa władzy sowieckiej w latach 1939–56. Zweryfikowane dane publikowane są w postaci tomów obejmujących ofiary różnych kategorii represji. Do tej pory przygotowano piętnaście tomów.
Adolf Juzwenko, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, a jednocześnie członek kapituły Nagrody, prognozuje, że bogata i długoletnia działalność „Memoriału” przynosi owoce i nie idzie na marne.
– To dopiero drugie w historii tej nagrody wyróżnienie przyznane konkretnej organizacji. W 2013 r. uhonorowaliśmy Instytut Literacki „Kultura”, powołany przez orędownika spraw wschodnich, Jerzego Giedroycia. „Memoriał” upomina się z kolei o pamięć pomordowanych narodów w wyniku działań komunistycznego systemu. Putin wciąż ma władzę, lecz nie ma monopolu na suwerenność. Prędzej czy później tę batalię z własnym narodem, na który podniósł rękę, przegra – mówi dyr. Juzwenko.
Nagroda Jana-Nowaka Jeziorańskiego
Nagroda wręczana jest zawsze 4 czerwca, w rocznicę pierwszych, częściowo wolnych wyborów w Polsce.
Trafia w ręce postaci, które uosabiają „myślenie o państwie jako dobru wspólnym”, a także do instytucji, które miały znaczący wkład w obalenie komunizmu, w odzyskanie przez Polskę niepodległości oraz w kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
W skład kapituły wchodzą: Jacek Sutryk (prezydent Wrocławia), dr Adolf Juzwenko (dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich), dr Rafał Dutkiewicz (prezydent Wrocławia w latach 2002-2018), Laurynas Vaičiūnas (prezes Kolegium Europy Wschodniej), prof. Przemysław Wiszewski (rektor Uniwersytetu Wrocławskiego), prof. Jerzy Zdrada (historyk) i Jan Malicki (historyk). Aż do śmierci członkiem kapituły był też Władysław Bartoszewski.
Dotychczasowi laureaci Nagordy Jana-Nowaka Jeziorańskiego
- 2021 – Swietłana Cichanouska, Maryja Kalesnikawa i Wołha Kawalkowa, walczące o demokratyczne standardy na Białorusi
- 2020 – Hanna Suchocka, była premier RP oraz minister sprawiedliwości i prokurator generalny, ambasador RP przy Stolicy Apostolskiej oraz Zakonie Maltańskim
- 2019 – Joachim Gauck, były Prezydent Niemiec w latach 2012-2017
- 2018 – Szewach Weiss, były Ambasador Izraela w Polsce
- 2017 – Kardynał Henryk Gulbinowicz, emerytowany Arcybiskup Metropolita Wrocławski
- 2016 – Biskup Borys Gudziak, biskup Eparchii Świętego Włodzimierza Wielkiego w Paryżu, twórca Uniwersytetu Katolickiego we Lwowie
- 2015 – Tomas Venclova, litewski poeta, eseista i prozaik, profesor Uniwersytetu w Yale (USA)
- 2014 – Zbigniew Brzeziński – w latach 1977-1981 doradca prezydenta Cartera ds. bezpieczeństwa narodowego USA
- 2013 – Instybtut Literacki „Kultura”, powołany w 1946 roku w Paryżu przez Jerzego Giedroycia
- 2012 – Valdas Adamkus, prezydent Litwy w latach 1998-2003 i 2004-2009
- 2011 – Jerzy Koźmiński, prezes Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności
- 2010 – Leszek Balcerowicz, twórca polskiej reformy gospodarczej w latach 1989–1990, wiceprezes Rady Ministrów i minister finansów w latach 1989–1991 i 1997–2000, prezes Narodowego Banku Polskiego w latach 2001–2007
- 2009 – Václav Havel, ostatni prezydent Czechosłowacji (1989–1992) oraz pierwszy prezydent Czech
- 2008 – Siergiej Kowaliow, działacz na rzecz obrony praw człowieka
- 2007 – Jean-Marie Lustiger, kardynał, metropolita Paryża w latach 1981–2005
- 2006 – Stanisław Szuszkiewicz, pierwszy przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi
- 2005 – George H. W. Bush, 41. prezydent Stanów Zjednoczonych (1989-1993)
- 2004 – Tadeusz Mazowiecki, pierwszy premier III RP (1989–1991)
W tym roku patronem medialnym wydarzenia ponownie są telewizja TVN oraz dziennik „Rzeczpospolita”.
materiały prasowe
