Trasa została pomyślana, jako droga spacerowa poprowadzona od gmachu głównego Politechniki Wrocławskiej do pl. Jana Pawła II. Na tym odcinku znajdują się najstarsze i najpiękniejsze obiekty związane bezpośrednio z powstaniem Wrocławia oraz z jego funkcjonowaniem w koegzystencji z rzeką Odrą.
Trasa wiedzie pięknymi zielonymi brzegami przy Szczytnikach, ul. Na Grobli, po nadrzecznych bulwarach oraz wspaniałych mostach. Można ją pokonać pieszo, rowerem lub jednostką pływającą po wodzie.
W niniejszym opracowaniu zostały zaznaczone obiekty bezpośrednio związane z tematem wrocławskiego Śródmiejskiego Węzła Wodnego oraz przedstawiona trasa turystyczna dla turystyki pieszej, rowerowej i wodnej. Nie wszystkie zaznaczone obiekty są położone bezpośrednio na zaproponowanej trasie, co daje możliwość indywidualnego wyboru ostatecznej trasy zwiedzania. Na trasie zostały uwzględnione szczególnie mosty i budowle hydrotechniczne zachowane do dnia dzisiejszego, bezpośrednio związane z powstaniem i funkcjonowaniem tego obszaru.
Celem zaproponowania takiej a nie innej trasy jest zaprezentowanie największego zabytku Wrocławia, porównywalnego z zamkiem w Malborku, Wawelem, Zamkiem Królewskim i Łazienkami w Warszawie, który jest świadectwem wielokulturowej i niezwykle bogatej historii miasta. Właściwa ekspozycja Śródmiejskiego Węzła Wodnego jest jednym z celów wieloletniej działalności Fundacji Otwartego Muzeum Techniki oraz osób związanych z Odrą i Wrocławiem.
Historia i położenie geograficzne trasy
Śródmiejski Węzeł Wodny to najstarszy element Wrocławskiego Węzła Wodnego, rozwijany od średniowiecza, który kształtuje obszar cywilizacyjny historycznego centrum miasta.
W procesie przemiany topografii Wrocławia rozległy obszar obecnego Starego Miasta na lewym brzegu Odry był niegdyś wyspą.Po zaniku południowych koryt Odry pozostały tam tylko naturalne, wilgotne zagłębienia starorzecza "małego" – mniej wyraźnego i "wielkiego" – odpowiadającego linii późniejszych fos. Wyspami były również tereny późniejszego szpitala św. Ducha oraz Nowego Miasta.
Śródmiejski Węzeł Wodny obejmuje odcinek od Szczytnik do rejonu Portu Miejskiego, a jego jądro kształtują odnogi Odry Północnej i Południowej wraz z dwoma stopniami wodnymi - górnym i dolnym. Powstanie i rozwój w centrum miasta, na dużej rzece, dwu stopni wodnych stanowi rozwiązanie unikatowe w skali Europy. Stopień Górny (Piaskowy) to zespół ściśle z sobą powiązanych budowli hydrotechnicznych służących ujęciu, regulacji, rozdziałowi i przesyłowi wód, łączących wschodnią grupę wysp odrzańskich: Tamkę, Piaskową, Słodową, Bielarską od 251 +300 do 252+200 km Odry.
Na Odrze Południowej stopień Górny stanowi jaz św. Macieja, pierwotnie faszynowo-palowy, w połowie XVIII w. już z zastawkową częścią ruchomą, zamykający rzekę między wyspami Tamką i Piaskową. W 1876 r., po likwidacji młyna św. Macieja, rozbudowano go dzisiejszy już nieistniejący odcinek iglicowy, między ul. Grodzką a wyspą Tamką. Z początkiem XX wieku współczesny kształt zyskały inne części jazu: upust zamykany płaską zasuwą, próg stały o konstrukcji palowo-kamiennej oraz przepławka dla ryb. Prawdopodobnie poniżej jazu, między ul. Grodzką a Tamką usytuowano w 1545 r. pierwszą śluzę komorową we Wrocławiu. W latach 1791-1794 w przekopie po południowej stronie wyspy Piaskowej zbudowano drewnianą śluzę komorową, którą w 1820 r. zastąpiono murowaną, a w 1882 roku przedłużono i przebudowano na dwukomorową (związane to było z wcześniejszą przebudową śluzy Mieszczańskiej i znacznie zwiększyło przepustowość węzła wodnego). Na Odrze Północnej stopień Górny stanowią: rynny robocze młyna Maria, upust powodziowy młynów Klary, którego pierwotna konstrukcja nie jest znana, a obecna, murowana pochodzi z lat 1837-1838, rynny robocze młynów Klary, jaz Klary stały.
Powstanie stopnia Górnego łączy się z założeniem w X w. grodu książęcego na Ostrowie Tumskim. Liczne i płytkie ramiona ułatwiały w tym miejscu przeprawę przez rzekę. By zwiększyć obronność grodu, prawdopodobnie już wówczas, bezpośrednio poniżej niego, podpiętrzono odnogi Odry. Można założyć, że pierwotną budowlą był jaz o prymitywnej faszynowo-palowej konstrukcji. Na stopniu tym powstały w XIII w. pierwsze młyny.
Stopień Dolny (Mieszczański) na Odrze Południowej (km 252+200 - 254+ 100) kształtują: elektrownia wodna Wrocław I, upust płuczący elektrowni, jaz stały, jaz ruchomy (zasuwowy), śluza Mieszczańska (na przekopie-kanale). Na Odrze Północnej to elektrownia wodna Wrocław II, upust płuczący elektrowni, jaz ruchomy (klapowy). Prawdopodobnie w X w., w tym przekroju rzeki nie było spiętrzenia, a poziom wody układał się stosunkowo wysoko. Po wybudowaniu górnego stopnia piętrzącego wystąpiło poniżej niego zjawisko erozji dennej, stwierdzane w takich przypadkach na wszystkich rzekach o łatwo rozmywanym, piaszczystym dnie, właśnie takim, jakie ma Odra na obszarze Wrocławia. Na skutek erozji rzeka pogłębiła się i wystąpiły warunki do spiętrzenia wody i wykorzystania jej energii. Był to, jak się wydaje, główny powód zainteresowania tym przekrojem gminy Wrocław, rosnącego z rozwojem i potrzebami miejscowego przemysłu. Budowę jazów w tym przekroju podjęto w 1334 r., gdy gmina zawarła z Mikołajem Wierzynkiem umowę na budowę młynów w przekroju rzeki, dzielącym ją przed Kępą Mieszczańską na dwie odnogi: Odrę Południową i Odrę Północną.
Wokół Górnego i Dolnego stopnia wodnego Śródmiejskiego Węzła Wodnego kształtował się najstarszy, historyczny ośrodek przemysłu Wrocławia, tędy prowadzono również szlak żeglugowy, budowano porty. Budowle hydrotechniczne wielokrotnie przebudowywano, modernizowano i rozbudowywano, jak np. śluzę Mieszczańską, pochodzącą z lat 1791-1794, której komorę w latach 1874-1879 przesunięto w górę rzeki i przebudowano na murowaną z przestawionymi głowami. W 2 poł. XIX w. przebudowano nabrzeża Kępy Mieszczańskiej i zyskały one współczesną formę kamiennych i ceglanych murów oporowych z drewnianymi odbojnicami. W 1904 roku rozpoczęto przebudowę stopnia Dolnego, wznosząc nowy most Pomorski Płd., a od 1916 r. rozpoczęto przygotowania do przebudowy budowli hydrotechnicznych likwidowanych na tym stopniu młynów, które w latach dwudziestych ustąpiły miejsca elektrowniom wodnym i nowym konstrukcjom jazów piętrzących. Jaz stały przy elektrowni Wrocław I o konstrukcji palowo-kamiennej zyskał w latach 1941-1942 konstrukcję betonową z okładziną granitową, z dwoma upustami klapowymi. Upust płuczący i jaz stały palowo-płytowy, tzw. Wielką Tamę przy elektrowni Wrocław II, przebudowano w 1942 r. na klapowy. Od 1959 roku, wskutek podniesienia piętrzenia wody na jazie elektrowni Wrocław I o 96 cm, gospodarka wodna węzła uległa zasadniczym zmianom. Podtopiony został górny stopień piętrzący, czego wpływ sięga jazu Szczytniki, nastąpił też niekorzystny rozdział wód między Odrą Południową a Północną. Odrą Południową płynie obecnie 80% wód, co powoduje niekontrolowane zmiany w układzie wód gruntowych. Wobec braku właściwej konserwacji urządzeń drenażowych odwadniających proces ten pogłębia się, co jest przyczyną podtapiania kilkuset budynków historycznego centrum miasta.
Projekt realizowany przez Biuro Sportu, Turystyki i Rekreacji UM Wrocławia Opracowanie trasy:Fundacja Otwartego Muzeum Techniki: Grzegorz Bakuliński, Małgorzata Książkiewicz, Stanisław Januszewski, Ryszard Majewicz
