„Gdzie mamy wykład?”. „W Nerhingu” – chyba każdy, komu dane było zdobywać wiedzę na polonistyce w budynku przy pl. Nankiera 15, ze sto razy tak pytał, albo odpowiadał na takie pytanie. Sala, mieszcząca się na paterze, w której odbywała się większość wykładów, spotkań akademickich, a np. w czasie studenckich strajków w latach 80. wydziałowych oraz uczelnianych wieców, nosi imię Władysława Nehringa, uczonego, którego znaczenie dla polskiej humanistyki jest ogromne.
Dziś w „Nehringu” jest urządzona czytelnia Biblioteki Instytutu Filologii Polskiej, a na budynku filologii przy Nankiera od 2004 r. widnieje upamiętniająca slawistę tablica, źródło: ifp.uni.wroc.pl
We Wrocławiu Nehring ma również już od 1945 r. swoją ulicę – na osiedlu Plac Grunwaldzki, łączącą Mikołaja Reja z Nauczycielską. W naszym mieście znajduje się także jego grób – na polu nr 76 cmentarza Osobowickiego, w którego odnalezienie mocno zaangażował się tuż po wojnie Tadeusz Mikulski, organizator polonistyki na tworzącym się we Wrocławiu już polskim uniwersytecie.
W maju 1961 r. z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Wrocławia zamontowano w gmachu głównym UWr tablicę pamięci „krzewicieli polskości we Wrocławiu”, czyli Wojciechowi Cybulskiemu i Władysławowi Nehringowi.
Jak chłopak z Kłecka został jedynym polskim rektorem niemieckiej uczelni
Władysław Nehring pochodził z wielkopolskiego Kłecka, które w XIX w. uchodziło za ośrodek walki Polaków z germanizacją. Przyszedł na świat 23 października 1830 r. Miał dwie młodsze siostry. W rodzinnym mieście ukończył szkołę elementarną, ale po dalszą naukę udał się do poznańskiego Gimnazjum Marii Magdaleny.
Na studia wyprawił się zaś do Wrocławia. Zaczął je w 1850 r. i w ciągu pięciu lat udało mu się przestudiować historię i filologię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Wrocławskiego, a także teologię. Najwięcej satysfakcji przynosiło mu poszerzanie wiedzy i doskonalenie się w zagadnieniach języka polskiego. Nie tylko jednak wertował książki i słuchał uważnie wszystkich wykładów. Działał bowiem w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim, gdzie wygłosił wiele odczytów, stając się nawet jego prezesem. Opiekował się też Stowarzyszeniem Polskim w Gimnazjum św. Macieja, razem z kolegami redagował studenckie pisemko „Marchołt”.
Pilność i pasja zdobywania wiedzy doprowadziły młodego Nehringa w 1856 r. do doktoratu z filozofii na Uniwersytecie Wrocławskim i egzaminu nauczycielskiego. „Po drodze” skorzystał jeszcze z możliwości postudiowania w Dreźnie.
Kolejne jedenaście lat (1857-1868) Władysław Nehring oddawał się nauczycielskiej profesji w gimnazjach w Trzemesznie i w Poznaniu. Uchodził za znakomitego pedagoga, pełnego pasji nauczania. Równolegle oddawał się także twórczości historycznej i historycznoliterackiej, zostając autorem m.in. „Kursu literatury polskiej dla użytku szkół” (1866), i publikując w założonym przez siebie „Tygodniku Poznańskim”.
W 1868 r. znalazł się ponownie we Wrocławiu, po tym, gdy wygrał konkurs na stanowisko profesora Katedry Literatur i Języków Słowiańskich, powstałej na wrocławskim Uniwersytecie w 1841 r. na mocy dekretu pruskiego króla Fryderyka Wilhelma IV. Nehring przejął tę katedrę po innym znamienitym uczonym – Wojciechu Cybulskim, który zmarł nagle w 1867 r. – i kierował nią blisko 40 lat, do roku 1907.
źródło: Archiwum UWr
W czasie tej trwającej prawie cztery dekady kariery akademickiej, Władysław Nehring trzykrotnie był wybierany na dziekana, a w roku 1893 doczekał się także godności rektorskiej – był jedynym polskim rektorem niemieckiego uniwersytetu we Wrocławiu. Towarzystwo Literacko-Słowiańskie obdarowało go srebrnym wieńcem, a wrocławska uczelnia uroczyście świętowała zarówno 25-lecie jego pracy naukowej, 70. urodziny, jak i 50. rocznicę doktoratu.
Jego aktywność na wielu badawczych polach była nadzwyczajna. Współredagował „Archiv fuer Slavische Philologie”, pisał do „Kwartalnika Historycznego”, „Pamiętników Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza”, „Pamiętników Literackich” i „Prac Filologicznych”. Był członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, Akademii Nauk w Petersburgu, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Towarzystwa Naukowego Krakowskiego i wielu innych, czy to słowiańskich, czy niemieckich towarzystw naukowych. Współpracował z ośrodkami uniwersyteckimi w Krakowie, Poznaniu i we Lwowie.
Kreator złotej epoki w dziejach wrocławskiej slawistyki
Władysława Nehringa w aktywności naukowej ograniczać chyba mógł jedynie niedostatek czasu. Był bowiem badaczem literatury, językoznawcą, historykiem, archeologiem i etnografem. Szczególnie natomiast zajmowało go piśmiennictwem polskiego średniowiecza i renesansu, a seminarium, które prowadził, było pierwszym w ogóle seminarium polonistycznym. Na polu dydaktycznym to niejedyne jego osiągnięcie o kapitalnym znaczeniu dla przyszłości kształcenia akademickiego. Prof. Jan Miodek w swoim szkicu poświęconym Nehringowi pisze m.in.:
Władysław Nehring – profesor pozytywista – wprowadził do studiów uniwersyteckich zasadniczy ład: uzyskał etat dla lektora języka polskiego (Rafał Loewenfeld, Rudolf Abicht), nade wszystko zaś – związał się z formą pedagogiczną do tej pory nieznaną – otworzył seminarium uniwersyteckie, czyniąc z niego instrument świadomej nauki. Było to pierwsze seminarium polonistyczne naznaczone piętnem swoistej metody: filologii porównawczej w wariancie Władysława Nehringa, wyprzedzające późniejsze – jakże zasłużone – seminarium Romana Pilata we Lwowie.
Zajęcia prowadzone przez Nehringa miały wielką wartość dla jego studentów. Garnęła się do niego nie tylko ówczesna wrocławska młodzież, ale i studenci np. z Wielkopolski czy Pomorza. Ciekawie opowiadał o początkach słowiańszczyzny oraz mitologii i poezji Słowian, większość z tych wykładów prowadząc po polsku. Swoich słuchaczy wciągnął również do Towarzystwa Lingwistycznego. Wypromował 17 doktorów – wśród których byli Polacy, dwóch Niemców, Serb, Rosjanin i Żyd. Zachowana do współczesności, biblioteka slawistyczna to również jego zasługa.
źródło: Biblioteka Cyfrowa UWr
Był edytorem „Psałterza floriańskiego” i „Kazań gnieźnieńskich”, wydał m.in. zbiór studiów „O historykach polskich XVI wieku”, „Studia literackie”, monografię „Jan Kochanowski. Życie i dzieła” czy rozprawę „Rozkwit języka polskiego w wieku XVI”. Za jego największe dzieło uchodzi zaś rozprawa ,,O początkach poezji dramatycznej w Polsce” (1887), w której zawarł dokumentację o dziejach średniowiecznego teatru polskiego. Ogółem, prof. Nehringowi przypisuje się autorstwo ok. 250 prac naukowych.
Władysław Nehring zaliczał się do ścisłej czołówki slawistów swoich czasów, a o latach, które poświęcił pracy na wrocławskim Uniwersytecie, mówi się, że to złota epoka w dziejach slawistyki wrocławskiej.
Co zostało ze spuścizny Władysława Nehringa we Wrocławiu
Prof. Władysław Nehring mieszkał z rodziną we Wrocławiu przy ówczesnej Sternstr. 22 (dziś Sienkiewicza). Jego żona – Adamina z Pawłowskich, zmarła w 1905 r. Uczony utracił także troje z czworga dzieci – synów Romana (1888) i Edwarda (1896) i córkę Marię, pianistkę (1905). On sam zmarł 20 stycznia 1909 r. Jego pogrzeb odbył się trzy dni później na cmentarzu Osobowickim, należącym wtedy do parafii Najświętszej Marii Panny na Piasku.
Żegnały go tłumy, w tym władze Wrocławia i uniwersyteckie, członkowie senatu uczelni, profesorowie Wydziału Filozoficznego, studenci, przedstawiciele towarzystw naukowych, mieszkańcy i duchowieństwo, a także delegaci Akademii Umiejętności i Uniwersytetu Jagiellońskiego z Krakowa oraz Towarzystwa Przyjaciół Nauk z Poznania. Byli także mieszkańcy Kłecka i okolic. Język polski było słychać w kaplicy i poza nią.
Portret Władysława Nehringa, drzeworyt, autor: Józef Holewiński, 1882, źródło: CBN Polona, domena publiczna
Pozostałe po Nehingu zbiory przejęła jego druga córka, Zofia, nauczycielka języka francuskiego i angielskiego. Kilka lat po pogrzebie, w roku 1912 bibliotekę prof. Nehringa zakupił poznański antykwariat Jolowicza. Nie było w niej jednak osobistych archiwaliów, które Zofia zatrzymała i strzegła ich aż do swojej śmierci w 1927 r. Zdołała przekazać te dokumenty domowemu lekarzowi Stefanowi Kuczyńskiemu.
Dr Kuczyński z całym oddaniem ratował potem te skarby ze swojego płonącego w 1945 r. mieszkania przy dzisiejszej ul. Włodkowica. Udało mu się ocalić tylko ich część. O tym, że ją przechowuje, można było przeczytać w „Pionierze. Dzienniku Dolno-Śląskim” w czerwcu 1946 r. Ówczesny dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej Antoni Knot, czynnie wspierany przez prof. Tadeusza Mikulskiego, który poszukiwał spuścizny Nehringa, umieścił m.in. dzienniki, notatki i korespondencję Nehringa w Bibliotece.
Uniwersytet Wrocławski ma natomiast w swoim archiwum m.in. życiorysy Nehringa, własnoręcznie przez niego napisane, a także zdjęcia z albumów profesorskich, oraz dyplom doktorski z 1856 r.
Tomasz Gąsior - Own work, CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org
Tekst w oparciu o szkic prof. Jana Miodka – „Z Kłecka do Wrocławia”, Onomastica Slavogermanica, Wrocław 2011
