Najważniejsze informacje (kliknij, aby przejść)
Kiedy są andrzejki 2024?
Andrzejki nazywane są też potocznie ostatkami, rzadziej natomiast jędrzejkami. Obchodzi się je w nocy z 29 na 30 listopada. Może to być ostatnia okazja do tak hucznego świętowania przed zbliżającą się Wigilią i Sylwestrem.
Skąd się wzięły andrzejki?
Na pytanie skąd wzięły się andrzejki nie ma jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ do końca nie wiadomo, skąd wzięło się to święto. Podejrzewa się, że swoje korzenie może mieć w starożytnej Grecji. Niektórzy wskazują na podobieństwo nazwy do greckiego imienia Andrzej czyli Andress, jak również „andors” czyli mężczyzna i „aner” czyli mąż.
Z drugiej strony inni nawiązują do starogermańskich wierzeń i boga Frejra, powiązując charakter obrzędów andrzejkowych wraz z kultem boga miłości w mitologii nordyckiej.
Od kiedy obchodzimy andrzejki w Polsce?
Pierwsza polska wzmianka o wieczorze wróżb pochodzi z 1557 roku z moralitetu Marcina Bielskiego pod nazwą „Komedyja Justyna i Konstancyjej”. Jest to najstarsza wzmianka o andrzejkach w Polsce, o jakiej wiemy, mimo tego, że już wtedy to święto było bardzo dobrze znane.
Historia wróżb andrzejkowych
Kiedyś świeckie „czary” miały głównie charakter matrymonialny. W okresie andrzejek świętowały jedynie niezamężne dziewczęta, a samo święto było traktowane bardzo poważnie. Nawet wróżby wykonywano w odosobnieniu, a nie jak dziś wśród przyjaciół. Dopiero wiele lat później spotkania przybrały formę zbiorową, a pod sam koniec stało się to świetną zabawą dla przedstawicieli obojga płci.
Jakie dawniej wyglądały wróżby andrzejkowe?
Jak wyglądały niegdyś wróżby przeprowadzane indywidualnie przez kobiety? Można wręcz powiedzieć, że przybierały niekiedy formę magicznych rytuałów. Oto kilka z nich:
- Mówiono, że jeśli dziewczyna nie jadła przez cały dzień i modliła się do św. Andrzeja to we śnie mógł ukazać się jej przyszły mąż.
- Inny rytuał związany był z wysiewaniem w garnkach lub na polu ziaren konopi oraz lnu, które grabiono… męskimi spodniami. Miało to sprowadzić ukochanego do domu młodej dzierlatki.
- Jeszcze inny zwyczaj wiązał się z uciętą gałązką wiśni lub czereśni w andrzejki. Jeśli ta zakwitała w Boże Narodzenie, zwiastowało to niedługie zamążpójście.
- W jeszcze innym ustawiano buty jeden za drugim aż do progu ściany. Ta, której obuwie jako pierwsze dotarło do końca, miała jako pierwsza spośród panien wyjść za mąż.
Andrzejki były kiedyś zdecydowanie damskim świętem, ale panowie również mieli swój specjalny, dzień podczas którego wróżyli w poszukiwaniu swojej partnerki. Odpowiednikiem andrzejek były katarzynki.
Kiedy obchodzono Katarzynki?
Już od wielu lat andrzejki są bardzo chętnie obchodzone w Polsce, zarówno przez kobiety, jak i przez mężczyzn. Natomiast w dawnych czasach andrzejki były wyłącznie damskim świętem, dlatego też panowie obchodzili jego odpowiednik w innym terminie. Katarzynki obchodzono w nocy z 24 na 25 listopada. Dziś mało kto pamięta o tym święcie. Tradycja jego obchodzenia zaczęła zanikać już w połowie XIX wieku.
Historia obchodów Katarzynek
Tak jak w przypadku andrzejek pochodzenie katarzynek nie jest do końca znane. Większość źródeł łączy je z wigilią św. Katarzyny, która jest patronką „cnotliwych kawalerów, którzy pragną poznać pannę i w przyszłości wejść w szczęśliwy związek małżeński”.
Obchodzenie katarzynek cieszyło się największą popularnością w XVIII i pierwszej połowie XIX wieku na wsiach, kiedy to kończyły się wszelkie prace w polu. Chociaż według niektórych wzmianek katarzynki były obchodzone już w średniowieczu.
Jak wyglądały obchody Katarzynek?
Podczas katarzynek kawalerowie wzywali imię świętej Katarzyny, modlili się do niej i recytowali wiersze. Jednym z popularnych obrzędów było wkładanie na noc pod poduszkę różnych kobiecych przedmiotów czy karteczek z imionami. Miało to zagwarantować, że podczas snu kawalera ukaże mu się jego wybranka.
Pod poduszki wkładało się również ptasie pióra, a w przypadku, kiedy któremuś z panów przyśniła się biała kura, to miało to zwiastować ożenek z młodą i uroczą dziewczyną, natomiast czarna kura zwiastowała ożenek z wdową. W przypadku kiedy przyśnił się paw, miało to oznaczać dumną kobietę. Sowa oznaczała mądrą kobietę, choć nie zawsze śliczną, a gołąb zupełnie na odwrót, czyli śliczną, ale niekoniecznie bystrą.
Najgorszym z przypadków takiego proroczego snu był pojawiający się siwy koń. Oznaczało to, że mężczyzna zostanie starym kawalerem.
Wróżono również z kubków. Polegało to na losowaniu przedmiotów ukrytych pod nimi. Obrączka oznaczała małżeństwo, monety reprezentowały bogactwo, a zboże równało się dobrej pracy. Zdarzało się również wylosować pusty kubek. To nie wróżyło najlepiej dla mężczyzny, który takowy trafił.
Wróżby andrzejkowe, które zachowały się do dziś
Zwyczaj, który pozostał z nami do dzisiaj i rozpoczął zbiorowe świętowanie andrzejek, to wylewanie wosku przez dziurkę od klucza do zimnej wody. Po uzyskanym kształcie wróżono kobiecie, jaki będzie jej przyszły wybranek lub czym będzie się interesował. Często figury z wosku ustawiało się tak, żeby na ścianie widocznie był ich cień i w ten sposób również odczytywano znaki.
Inny rytuał, który nadal przeprowadzamy podczas andrzejkowych imprez, polegał na wypisywaniu wielu znanych męskich imion na kartce i damskich na drugiej. Kolejno do kartki podchodziły osoby, które przebijały jedną z nich igłą. Imię, które zostało przebite, stawało się imieniem przyszłej żony lub męża.
Starszy, ale wciąż znany i powtarzany rytuał wiązał się z obieraniem skórki od jabłka. Dziewczęta obierały jabłko i tworzyły jak najdłuższą skórkę, którą następnie rzucały za plecy. Litera, która miała się ułożyć na podłodze, wskazywała na pierwszą od imienia przyszłego męża.
Jedną z prostszych wróżb było rzucanie monetą do oddalonego naczynia z wodą. Podczas rzutu należało myśleć o swoim największym marzeniu i jeśli moneta za pierwszym razem wpadła do wody to marzenie miało się spełnić. Trafienie za drugim razem miało dać tylko cień szansy na to, że doczekamy się spełnienia naszych marzeń.
