Nie ma sensu bać się śmierci i starości przekonuje Jacek Bała w najnowszym spektaklu „Fragment nieistniejącego świata” we Wrocławskim Teatrze Współczesnym, opartym na książce Jacka Baczaka „Zapiski z nocnych dyżurów”. Nie unikniemy ich, ale to nie powód, by zamartwiać się na zapas.
Bała zderza dwie perspektywy – młodego i ambitnego człowieka i starca u kresu życia, dotkniętego chorobą Alzheimera (Bogusław Kierc). Ich drogi się krzyżują, ale wynik ich spotkania nie jest oczywisty.
Jakub (Tomasz Cymerman) chce osiągnąć sukces. Ma nakręcić telewizyjny reportaż o hospicjum. Jego bohaterem będzie człowiek, który odpracował w nim w młodości służbę wojskową, a teraz trafił tam jako pacjent. Jakub początkowo nie zastanawia się ani nad chorobą, ani nad życiem swojego bohatera. Chce zarobić pieniądze. Tomasz Cymerman, wykrzykując prawdziwe powody postępowania swojego bohatera, ujawnia tym samym jego drugą naturę. Na chwilę wyrywa się z niego demon żądny sukcesu i pieniędzy.
Jakub nie wzbudził początkowo mojej sympatii. Kolejny, młody karierowicz z parciem na szkło okazuje jednak wrażliwość. Zmienia go starzec. Ich pierwsze spotkanie jest jak zderzenie dwóch światów. Nie ma między nimi nawet nici porozumienia. Powoli, wraz z Jakubem, zanurzamy się w chory umysł starca, słuchamy jego wspomnień z czasów, gdy pracował w hospicjum jako golibroda. Umysł – jego zakamarki, szuflady ze wspomnieniami, a także luki w pamięci – odzwierciedla geometryczna scenografia autorstwa Karoliny Mazur. Fenomenalny pomysł, by ludzki mózg pokazać jak szkatułkę mieszczącą kolejne pudełeczka.
Bogusław Kierc z mistrzowską wirtuozerią przechodzi między światami swojego bohatera. Raz jest zagubionym, przerażonym staruszkiem, który próbuje powiedzieć coś sensownego do kamery, ale myśli płatają mu figle, to znów staje się opiekunem w hospicjum - pełnym empatii, cierpliwości i zrozumienia dla chorych i zdziecinniałych ze starości pacjentów. Te metamorfozy uświadamiają widzom, co dzieje się w umyśle chorego na Alzheimera. Galopada myśli, pomieszanie planów czasowych, chaos –tak, jakby ludzki mózg nagle się zdefragmentował i zaczął wyrzucać z siebie bezsensowne komunikaty. Starzec na chwilę staje się młodym człowiekiem. Wspomina kobiety, którymi się opiekował. To piękna scena, gdy Bogusław Kierc przywołuje z odmętów pamięci dawne pacjentki i rozrysowuje ich portrety na białych kartach. Tabula rasa – wymazany chorobą Alzheimera umysł na chwilę nadaje wspomnieniom kontury twarzy kobiet. Zdziecinnienie, niemoc, brak kontroli nad fizjologią – starość przeraża. Jakub buntuje się przeciw takiej kolei rzeczy, ale i on musi się poddać. Nagrodzony za reportaż z hospicjum składa wymówienie z pracy. Spotkanie ze starcem uświadomiło mu, co jest dla niego ważne.
Bałam się, że reżyser skupi się wyłącznie na fizjologii, postraszy widzów obrazami zdziecinniałych staruszków cytując wybrane fragmenty z książki Jacka Baczaka. Nic z tych rzeczy – Jacka Bałę interesuje duchowa natura choroby Alzheimera. Wraz z nim zastanawiamy się, dlaczego chory wraca do wspomnień z dzieciństwa, dlaczego wycofuje się do wybranych momentów z życia. Nie znajdziemy w tym spektaklu odpowiedzi na te pytania, ale inaczej, z większą empatią, spojrzymy na starość i na śmierć. Nie oswoimy jej, ale zrozumiemy nasz lęk.
Agnieszka Kołodyńska
„Fragment nieistniejącego świata” we Wrocławskim Teatrze Współczesnym, premiera 12 kwietnia na Małej Scenie w ramach cyklu „Prosta historia”. Reżyseria Jacek Bała, występują Tomasz Cymerman i Bogusław Kierc, scenografia Karolina Mazur, adaptacja Agnieszka Bała.
