Ogólna koncepcja wystawy
- Wystawa skupia się wokół trzech aktów, które poprzedza prolog i kończy finał:
- W cieniu Hitlera: 1939–1945
- W cieniu Stalina: 1945–1956
- Droga do pojednania: 1956–1974
- Tło wystawy stanowi zwięzła prezentacja wydarzeń, które tworzą wątek historii niemiecko-polskiej i historii Europy przed, w trakcie i po II wojnie światowej.
- Osią opowieści jest osoba Bolesława Kominka, który w trakcie dyktatury nazistowskiej, a potem komunistycznej, był zwyczajnym przedmiotem historii, a który w pewnym momencie swojej życiowej drogi stał się jej pierwszoplanowym podmiotem.
PROLOG
W pierwszej przestrzeni zaraz po wejściu widz od razu, chociaż w sposób pośredni, wprowadzany jest w centrum tematyki wystawy. Ogląda dwa dzieła sztuki, które wyrażają temat wojny i pojednania. Widz jeszcze tego nie wie, ale te dwa wątki będą mu towarzyszyć cały czas – w trakcie oglądania wystawy zapraszamy widza do refleksji na temat wojny i pojednania. Są to dwie rzeźby niemieckiego artysty Alexandra Polzina (ur. 1973): Requiem i Podwójny Anioł. Pierwsza rzeźba symbolizuje wojnę i żałobę, druga – pojednanie.
AKT 1: W cieniu Hitlera: 1939–1945
Przesłanie
Wojna, którą naziści prowadzą w Polsce, w odróżnieniu od wojny prowadzonej na Zachodzie, jest prawdziwą wojną eksterminacyjną.
Po obejrzeniu prologu wzrok widza przyciąga instalacja, w której centrum znajduje się zwykła książka. Przynamniej tak sądzi widz. Kiedy jednak przybliża się, wchodząc w przestrzeń pierwszego aktu wystawy, odkrywa, że chodzi o Mein Kampf. Z Mein Kampf wybrano cytaty dotyczące „Słowian”, jak określał ich Hitler. Pochodzą one z wypowiedzi nazistowskich dygnitarzy i mają przekonać widza, jaki los naziści zamierzali zgotować narodom Europy Wschodniej.
AKT 2: W cieniu Stalina: 1945–1956
Przesłanie
O ile w Zachodniej Europie wyzwolenie jest synonimem wolności, o tyle inaczej dzieje się w Polsce, która doświadcza sowieckiej dominacji. To właśnie w tej trudnej i niebezpiecznej sytuacji Bolesław Kominek zaczyna odgrywać coraz ważniejszą rolę w polskim kościele.
W centrum przestrzeni opowiadającej drugi akt naszej historii, znajduje się popiersie Stalina, który to miał zasadniczy wpływ na zmiany granic. Widz rozumie, że wojna pozostawi niezatarte i głębokie ślady w historii relacji niemiecko-polskich. To właśnie odkrywa widz w pierwszym module przestrzeni.
AKT 3: Droga do pojednania: 1956–1974
Przesłanie
Pokazać drogę do pojednania. „Sposób mówienia nie może być nacjonalistyczny, lecz musi być europejski w najgłębszym znaczeniu tego słowa. Europa to przyszłość – nacjonalizmy są wczorajsze.” (Bolesław Kominek, 1965)
Trzeci akt wystawy rozpoczyna przestrzeń o nieco bardziej osobistym charakterze, gdzie zapraszamy widza, aby nabrał trochę dystansu. Wszystko co widz do tej pory widział, słyszał i poczuł na tej wystawie przywiodło go z pewnością do konkluzji, że pojednanie niemiecko-polskie należy do rzeczy niemożliwych. Dlatego prowadzimy widza powoli w tym kierunku, pozwalając mu odkryć zapowiedzi pojednania i pokazując, że Bolesław Kominek nie był jedynym jego twórcą. Powstanie stowarzyszenia Akcja Znak Pokuty, które zamierza działać na rzecz pojednania Niemców z narodami, które ucierpiały w czasie wojny, homilia kardynała Juliusa Döpfnera wygłoszona w Berlinie, „Memorandum Wschodnie” niemieckiego Kościoła ewangelickiego z 1965 r. – to są fakty, z którymi zapoznaje się widz. Zaczyna on rozumieć, że te oraz inne wydarzenia stanowią kontekst, w którym kardynał Bolesław Kominek będzie mógł napisać orędzie i w którym pojednanie stanie się możliwe pomimo różnic.
FINAŁ
Na ekranie szybko pokazywana jest seria wydarzeń, które są etapami na drodze do pojednania: krąg niemieckich intelektualistów katolickich, zwany Bensberger Kreis i jego memoriał, zmiana nastawienia katolików niemieckich wobec Polski, Willy Brandt klęczący przed Pomnikiem Bohaterów Getta w Warszawie, podpisanie Układu pomiędzy RFN a PRL o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków (jego znaczenie ograniczył Trybunał Konstytucyjny w Karlsruhe), wybór Jana Pawła II, ruch solidarności społeczeństwa niemieckiego w RFN po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, wspólna deklaracja katolików niemieckich i polskich z 1989 r., wizyta kanclerza Helmuta Kohla w Polsce i msza pojednania w Krzyżowej w obecności kanclerza Kohla i premiera Polski, katolika Tadeusza Mazowieckiego, traktat między RFN a RP z 14 listopada 1990 r. uznający zachodnią granicę Polski, traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy między RFN a Polską z 1991 r., przystąpienie Polski do UE w 2004 roku.
