Nagrodę Jana Nowaka-Jeziorańskiego litewski literat uważa za podarunek losu, choć jednocześnie podkreślił, że, niestety, nigdy nie spotkał jej patrona. - Wiem jednak, że była to postać symptomatyczna dla dziejów Europy Wschodniej i całego współczesnego świata. Polityk, żołnierz, publicysta, działacz społeczny, dyplomata dał przykład wierności swoim przekonaniom, a także rozwagi politycznej, zdolności do ryzykowania własnym życiem i jego nadrzędnej sprawy, ale także mądrego pragmatyzmu - mówił Tomas Venclova. Odbierając statuetkę przypomniał, że Jan-Nowak Jeziorański był honorowym obywatelem Litwy i dodał, że on sam starał się w życiu kierować kilkoma maksymami sformułowanymi przez Nowaka-Jeziorańskiego - m.in. tą proroczą zapowiadającą upadek komunizmu i inną. - To nieważne, czy ojczyzna mi się podoba czy nie, z duszy jej sobie nie wyrwę - zacytował Tomas Venclova.
Litewski pisarz i tłumacz został wyróżniony „za twórczą wierność wartościom, które stanowią fundament europejskiej cywilizacji”.
78-letni Tomas Venclova urodził się w Kłajpedzie, po II wojnie zamieszkał z rodzicami w Wilnie. Studiował na uniwersytetach w Wilnie i Tartu. Jest autorem litewskich przekładów poezji Herberta, Miłosza, Norwida, Szymborskiej. Był zaangażowany w działanie litewskiej i rosyjskiej opozycji antykomunistycznej, działał w Komitecie Obrony Praw Człowieka. W 1977 r. wyemigrował na stałe do Stanów Zjednoczonych, pracował jako wykładowca na uniwersytetach w Berkeley i Yale. Do dzisiaj mieszka w Stanach Zjednoczonych, choć chętnie wraca na Litwę.
Nagroda ustanowiona została 4 czerwca 2004 przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Prezydenta Wrocławia, Uniwersytet Wrocławski oraz Zakład Narodowy im. Ossolińskich i Kolegium Europy Wschodniej. Przyznawana jest osobom bądź instytucjom, których życie, działalność, aktywność przyczyniły się lub przyczyniają do tworzenia struktur niepodległej Polski oraz budowy społeczeństwa obywatelskiego. Wśród jej laureatów są m.in. Tadeusz Mazowiecki, pierwszy niekomunistyczny premier Polski, prezydent USA George Bush, kardynał Jean-Marie Lustiger, prezydent Czech, dramaturg Vaclav Havel, a w ubiegłym roku prof. Zbigniew Brzeziński, doradca ds. bezpieczeństwa prezydenta USA.
Tomas Venclova odebrał nagrodę 3 czerwca na dziedzińcu Zakładu Narodowego im. Ossolińskich z rąk prezydenta Rafała Dutkiewicza i dyrektora Ossolineum, dr Adolfa Juzwenki. Laureata na specjalną rozmowę namówiła Grażyna Torbicka. Literat opowiadał o niełatwych stosunkach polsko-litewskich, wspólnej literackiej tradycji ( "Pana Tadeusza" czyta się na Litwie równie chętnie co w Polsce), o losie dysydenta i tłumaczeniach poezji (Tomas Venclova jako pierwszy przetłumaczył wiersze Cypriana Kamila Norwida na język litewski). Decyzję o tłumaczeniu danego autora uzasadnia laureat jednoznacznie. - Wiersz musi chwytać za gardło, wtedy się go tłumaczy - zaznaczył Tomas Venclova.
Jeszcze w czerwcu 2015 roku nakładem Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego ukaże się tom rozmów Tomasa Venclovy z litewskim filozofem i eseistą Leonidasem Donskisem „Poszukiwanie optymizmu w epoce pesymizmu. Europa Wschodnia - przeczucia i prognozy”.
Uzasadnienie
Nagroda im. Jana Nowaka Jeziorańskiego w 2015 roku została przyznana Tomasowi Venclovie za:
- głoszenie wartości humanistycznych, które są filarem europejskiej cywilizacji;
- za niezachwianą wiarę w zwycięstwo tych wartości nawet w obliczu największego zagrożenia;
- za wkład w rozwój języka poetyckiego, który łączy, zacierając granice między ludźmi;
- za poezję, która tworzy Europę jako wspólnotę ludzi wolnych.
kew/wto
