Początki zoo sięgają lutego 1863 r. Wówczas z inicjatywy grupy bardziej wpływowych mieszkańców postanowiono założyć ogród zoologiczny. Breslau był jedynym z największych wówczas niemieckich miast, w którym nie było zoo. – To jeden z niewielu ogrodów w Europie, który niezależnie od wydarzeń dziejowych jest wciąż w tym samym miejscu, podczas gdy wiele ogrodów zmieniało lokalizację – podkreśla dr Leszek Solski, kierownik działu marketingu w zoo i współautor (wraz z niemieckim autorem) książki o 150-leciu zoo, która ukaże się niebawem.
Karmienie saren w zoo, XIX w.
Teren odludny i podmokły
Miasto oddało na rzecz zoo 9,5 ha odludnego terenu nad Odrą. Teren był trudny, podmokły od wód gruntowych, pełen rowów i jam i na dodatek zalewowy. Zaczęto też starania o pozyskanie zwierząt, które wtedy kupowano. Oficjalne otwarcie zoo, które było spółka akcyjną nastąpiło 10 lipca 1865 r. Odbyło się z pompą. Grała wojskowa orkiestra, były iluminacje i pokaz fajerwerków. Goście mogli oglądać wilki, małpy, ptaki drapieżne, duże koty oraz istniejącą do dziś Basztę Niedźwiedzi. W sumie zgromadzono 452 zwierzęta ze 120 gatunków, kupionych częściowo dzięki hojności mieszkańców. W pierwszym roku zoo odwiedziło 67 tys. ludzi.
Karmienie mrówkojada, ok. 1930 r.
Dla porównania: teraz kolekcja liczy około 12 tys. zwierząt około 1100 gatunków. W I półroczu zoo odwiedziło około 1,3 mln zł. Dziś zwierząt się nie kupuje, tylko wymienia z innymi ogrodami lub dostaje w depozyt.
Słoń Theodor, szympans Moritz i gorylica Pussy
Zoo od dnia otwarcia cieszyło się powodzeniem, ale oferta była skromna. Lwy, lamparty i tygrysy mieszkały w cyrkowym wozie. Pierwszego słonia kupiono dopiero w 1873 r. Żeby go kupić, trzeba było zorganizować publiczną loterię i ogłosić zbiórkę fantów. Słoń indyjski kosztował 700 funtów, miał na imię Peter i przybył z londyńskiego zoo. Po uroczystym powitaniu zamieszkał w skleconej naprędce dla niego stodole. Imię zmieniono mu na Theodor. Do śmierci w 1888 r. był prawdziwą gwiazdą.
Innymi ulubieńcami publiczności były małpy, a wśród nich zwłaszcza wykarmiony od małego przez opiekunów szympans Moritz i słynna gorylica Pussy, przybyła z Liverpoolu w 1897 r., która pobiła, jak na ówczesne czasy, wszelkie rekordy długowieczności, żyjąc w niewoli ponad 7 lat. Do dziś w zoo stoi pomnik, postawiony po śmierci Pussy. Zoo mogło też pochwalić się mrówkojadem, uchatkami czy pingwinami.
Szympans Moritz w akcji
Sukcesem hodowlanym były narodziny pierwszego na świecie tapira malajskiego, a w czasach międzywojennych – hipopotama nilowego Antona. Zoo miało też rarytas – jedynego w Europie manata o imieniu Muschi, który żył w niewielkim zbiorniku do zimy roku 1945, kiedy to zmarł z wyziębienia na skutek wybicia szyb zbiornika.
Pod koniec XIX w. we wrocławskim zoo zaczęły powstawać eleganckie budynki: małpiarnia, ptaszarnia (na zdjęciu) i wybieg dla słoni. Sprowadzano tu egzotyczne drzewa i krzewy.
Beduini na pokaz i rekord frekwencji
Oprócz zwierząt goście zoo mogli zobaczyć m.in. „wystawy ludów egzotycznych”, co było jedną z wielkich atrakcji. Pierwsza odbyła się w 1876 r. Dyrekcja zoo zapożyczyła pomysł z ogrodów we Francji i Anglii, gdzie nieraz prezentowano zwiedzającym tubylców ze zdobytych kolonii jako tzw. ludzkie zoo. Tubylcy przywożeni byli całymi rodzinami do Hamburga, a stamtąd trafiali do Wrocławia wraz ze swym dobytkiem: kozami, końmi, psami. Mieli pokazywać, jak wygląda ich codzienne życie. Wrocław odwiedzili m.in. Beduini i Tunezyjczycy, którzy w 1904 r. przyciągnęli rekordowe tłumy zwiedzających. Już na początku XX wieku zoo odwiedzało 318 tysięcy ludzi.
Jeden z pokazow „ludów etnicznych” Afryki.
Wojny i egzekucje zwierząt
Niestety I wojna światowa i kryzys powojenny zadały cios zoo i 1 kwietnia 1921 r. zoo przestało istnieć. Wyprzedaż zwierząt trwała przez miesiąc. Zwierzęta przekazano do innych niemieckich ogrodów, m.in. do Berlina, Lipska i Kolonii. –Opustoszałe tereny zostały natomiast zmienione w ogólnodostępny park. W budynku słoniarni działała restauracja i sala koncertowa, a w ptaszarni mieszkańcy Wrocławia mogli napić się kawy – opowiada dr Leszek Solski. Po kilku latach, w 1927 r., działalność wznowiono – zoo istniało aż do 1945 r. Podczas oblężenia Festung Breslau w lutym 1945 r. z rozkazu dowództwa twierdzy rozstrzelano wszystkie drapieżniki i większe zwierzęta. Z egzekucji uratowała się niedźwiedzica Lola, która ukryła się za skałami, zimę przeżył też m.in. hipopotam Lorbas. Nieliczne ocalałe dzięki poświęceniu opiekunów zwierzęta rozesłano w maju i czerwcu 1945 r. do innych ogrodów, m.in. Poznania, Krakowa i Łodzi.
Polskie trudne początki i powrót Loli i Lorbasa
Już w 1947 r. na dyrektora mającego się odrodzić zoo powołano Karola Łukaszewicza, związanego przed wojną z zoo w Krakowie. Musiał jak najszybciej odbudować zniszczone budynki i wybiegi, odzyskać wywiezione zwierzęta i zdobyć nowe. Do Wrocławia wróciła niedźwiedzica Lola i hipopotam Lorbas, którzy dali początek kolejnym pokoleniom.
W niedzielę 18 lipca 1948 r. dokonano uroczystego otwarcia Zoo Wrocław.
W ceremonii wzięli udział przedstawiciele ówczesnych władz miasta, a przecięcia wstęgi – jak doniósł „Wrocławski Kurier Ilustrowany” z 20 lipca 1948 r. – dokonała obywatelka Koperówna.
W chwili otwarcia zoo posiadało 224 okazy zwierząt reprezentujące 72 gatunki, przede wszystkim przedstawicieli fauny krajowej. Między innymi 2 wilki, 2 niedźwiedzie brunatne, 2 wrony, aż 6 dzików, ale także tak egzotyczne zwierzęta, jak pawiany, antylopy gnu i nilgau, jedną hienę, 3 bizony, wielbłąda jednogarbnego, 2 papugi ary i amerykańskiego tapira. Do końca 1948 r. odwiedziło je ponad 365 tys.
Od otwarcia zoo rozwija się, a dzięki powiększeniu terenu o kolejne 15 ha udaje się zwiększyć liczbę hodowanych gatunków i zwierząt.
Najsłynniejsze zoo w Polsce
Największym sukcesem, poza hodowlanym, jest wykreowanie pozytywnego wizerunku zoo we Wrocławiu, które dzięki telewizyjnemu programowi „Z kamerą wśród zwierząt”, prowadzonemu przez ówczesnego dyrektora Antoniego Gucwińskiego i jego żonę Hannę, stało się najbardziej znanym ogrodem w Polsce. Państwo Gucwińscy opowiadali o zwyczajach żyjących we wrocławskim zoo zwierząt, o perypetiach związanych z wychowaniem małych tygrysów, hipopotamów czy nosorożców, przeplatając relacje licznymi anegdotami. Pierwszymi bohaterami programu była para goryli, które trafiły z Holandii do Wrocławia jako pierwsze goryle w Polsce.
– W archiwach zachowały się listy od mieszkańców z różnych stron Polski, nawet odległego Augustowa, którzy po programie radzili się, co mają zrobić np. z chorym kanarkiem lub zranionym jeżem – opowiada Leszek Solski. „Z kamerą wśród zwierząt” pojawiało się na antenie TVP przez 30 lat, aż do 2001 r.
Zmiany po 40 latach
Antoni Gucwiński odszedł z funkcji dyrektora zoo, po 40 latach, pod koniec 2006 r. Dyrektorem został Radosław Ratajszczak, związany wcześniej z poznańskim zoo. Zaczął się okres zmian, ruszyły nowe inwestycje. Powstały nowe wybiegi i nowoczesne pawilony, jak np. dla nosorożców, rysi, zbudowano przeszklone fokarium, Odrarium. Sukcesem hodowlanym było przyznanie zoo okapi – leśnej żyrafy, której nie ma w żadnym innym zoo w Polsce.
Najbardziej spektakularnym sukcesem okazało się powstanie Afrykarium – jedynego w kraju oceanarium, które od otwarcia jesienią 2014 r. przyciąga tłumy. Dzięki niemu frekwencja w tym roku zbliży się lub przekroczy roku 2 mln osób.
Afrykarium zostało właśnie uznane za Budowę Roku 2014, w najbardziej prestiżowym konkursie branży budowlanej i projektowej w Polsce, organizowanym po raz 25. przez m.in. Ministerstwo Infrastruktury i Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa.
Zoo we Wrocławiu jest członkiem prestiżowych organizacji światowych jak EAZA i WAZA (Europejskie i Światowe Stowarzyszenie Ogrodów Zoologicznych i Akwariów).
– Obserwujemy obecnie szóstą fazę wymierania gatunków zwierząt i nie ma jak zatrzymać tego procesu. Nasz główny cel to hodowla zagrożonych gatunków, a nie, jak kiedyś, pokazywanie zwierząt „ku uciesze gawiedzi” – podkreśla Radosław Ratajszczak, prezes zoo.
Główne obchody 150-lecia zoo przypadają na 10-12 lipca. Zobacz, co przygotowało z tej okazji.
- 25.06-12.07. 2015 r., ul. Oławska. Wystawa zdjęć prezentująca niemiecko-polską historię ogrodu – od 14.07 będzie dostępna na terenie zoo.
- 10-12 lipca 2015 r., g. 11.00-13.00, przy Terrarium spotkanie z prezesem zarządu zoo i z dr. Leszkiem Solskim – autorem książki o historii ogrodu, wydanej z okazji jubileuszu.
- 10-12 lipca 2015 r., g. 10.00-18. 00, Afrykarium – sala konferencyjna. Projekcja krótkometrażowego filmu animowanego o historii zoo (codziennie w godzinach otwarcia ogrodu).
- 10 lipca 2015 r., stara część zoo (w godzinach otwarcia). Możliwość zrobienia pamiątkowe zdjęcia z animatoram i w strojach z XIX wieku.
- 10-12 lipca 2015 r., g. 13.00-15.00, stara część zoo – za Terrarium, przy wyspie lemurów. Konkurs wiedzy z przymrużeniem oka i jubileuszowymi gadżetami – przy wyspie lemurów.
- 10-12 lipca 2015 r., g. 21.30, fontana multimedialna – specjalny pokaz fontanny na Pergoli przy Hali Stulecia.
- Od 10 lipca 215 r. Ekspozycja tablic pamiątkowych przy zabytkowych pawilonach i obiektach na terenie zoo, prezentujących ich historię.
zdjęcia: archiwum Zoo Wrocław, Wratislaviae Amici (dolny-slask.org.pl)
